67. Andrea, czyli o męstwie

- Coś nie tak ze znakami? – zapytał mijający mnie mężczyzna, gdy robiłam zdjęcie żółtej strzałce na ścianie domu.
- Wszystko w porządku. Tylko ten dom stoi na zakręcie. Można w tym miejscu zgubić drogę. Ktoś to przewidział i namalował tu specjalną strzałkę. Fluorescencyjną. Jest widoczna także  przed świtem i po zmroku. Zapisuję różne momenty ludzkiej życzliwości. W pamięci i na zdjęciach. Fotele i ławeczki tuż przy ścieżce, z napisem „Pielgrzymie, odpocznij”. Kosze z owocami, dzbanki z wodą, wystawione przed domami. Opatrzone życzeniami „Dobrej Drogi”.

Kuśtykał obok mnie, wspierając się na masywnym kosturze. Pomyślałam, że pewnie, gdyby nie kontuzja, przemknąłby obok, nawet mnie nie zauważając.
- Widziałem cię wczoraj nad jeziorem przed Sobrado. Odpoczywałaś w pięknych okolicznościach przyrody. Aha, nie przedstawiłem się. Jestem Andrea. Andrea Ferrari – dorzucił śmiejąc się.
- Miło cię poznać, Andrea Ferrari. Zatem jesteś milionerem i idziesz tutaj, żeby zobaczyć życie zwykłych ludzi?
- Niestety, żeby być milionerem musiałbym nazywać się Lamborghini. Jestem zwykłym księgowym. – roześmiał się i dodał - Wiesz, we Włoszech Andrea to imię nadawane chłopcom. Ale w Hiszpanii to żeńskie imię. Gdy tutaj, na Camino, rezerwuję łóżko, często umieszczają mnie w pokoju dla kobiet.
- Rzeczywiście, przedwczoraj rozmawiałam z bardzo miłą Hiszpanką o imieniu Andrea. Nawet pożyczyła mi karimatę, bo spałam w polideportivo, a ona w schronisku.
- Aνδρειος (andreios), to greckie słowo. – wyjaśniał niestrudzony - Znaczy tyle, co mężny, nieustraszony, dzielny. Ja sobie to tłumaczę w ten sposób, że nie muszę być bohaterem, ale mam iść przez życie pomimo wszystko. Mam się nie poddawać.
- No, to powiem ci, że takie imię to spore wyzwanie.
- Czym się zajmujesz?
- Jestem nauczycielką i tłumaczką.
- Uczysz w szkole?
- Też. Ale szczerze mówiąc, szkoły nie lubię. Choć lubię uczyć. Uważam, że ta formuła szkoły, którą mamy w tej chwili, już się skończyła. Nie ma sensu. Jest za bardzo skostniała.
- Ale szkoła jest potrzebna. Rodziny są coraz mniejsze, więc to szkoła powinna uczyć dzieci relacji, kontaktu z drugim człowiekiem.
- Gdyby uczyła, to tak. Ale nie ma w niej miejsca na relacje. Coraz więcej biurokracji. Za dużo różnych „musisz”. Musisz sprawdzić obecność, wpisać temat do dziennika, oceniać systematycznie, zrealizować program (temat po temacie, z każdego cię rozliczą), utrzymać dyscyplinę, zadać zadanie, sprawdzić zeszyty. Klasy, ławki, podręczniki, wyznaczony czas lekcji  – to wszystko właściwie zabija nauczanie, a wychowywanie z pewnością. Niezmiernie trudno, pośród tego zamieszania, znaleźć miejsce na kontakt osobowy nauczyciela z uczniem. To bardzo zubaża szkołę. I nas wszystkich.

Szliśmy chwilę w milczeniu. Moje myśli krążyły od Korczaka do Montessori, od szkół waldorfskich do demokratycznych. Chciałam kiedyś taką szkołę poprowadzić. Właśnie taką, o jakiej marzył Andrea.

- Widzisz, tutaj sobie idziemy i gawędzimy. Tak całkiem na luzie. Od niechcenia. A jak wiele możemy się nauczyć od siebie nawzajem! Bo nie ma planu, harmonogramu, przymusu. Możemy iść razem albo nie. Możemy wybrać temat rozmowy. Jest pięknie dookoła. Nikt nas nie pośpiesza. O to chodzi w uczeniu się. O wolność. W szkole jej nie ma. Żadna ze stron nie jest wolna. Nie ma miejsca na twórczość. Na swobodną eksplorację. Na zachwyt. A jeśli nie ma zachwytu, to niczego się nie nauczysz.

Usiedliśmy w przydrożnym barze. Było upalne południe. Piliśmy sok pomarańczowy z lodem. Skąd się w takiej scenerii wzięły rozmowy o wojnie? Nie wiadomo. Widocznie ten temat drzemie gdzieś podskórnie. Jako wspomnienie zasłyszanych historii. Jako obawa.  Jako przestroga. Jako asumpt do poznawania świata i czynienia go miejscem przyjaznym.

- Powinniśmy opowiadać dzieciom o biedzie i wojnie. – powiedział z przekonaniem Andrea - To bardzo ważne doświadczenie naszych przodków. Ale mojemu pokoleniu trudno o tym mówić w sposób rzetelny, wiarygodny, bo to nie nasze doświadczenie. I nawet nie znamy już ludzi, którzy je przeżyli. Wy jeszcze mieliście szansę wysłuchać opowieści naocznych świadków.

(- Masz bohatera wojennego w swojej rodzinie. To niesamowite! – zawołała z wyraźnym podziwem Barbra, wysłuchawszy opowieści o dziadku, który zginął w Oświęcimiu.
- Nigdy tak na to nie patrzyłam. Wolałabym, żeby przeżył. Moja rodzina byłaby wtedy inna. Nie musielibyśmy mierzyć się z tyloma bolesnymi doświadczeniami, które ciągną się za nami, wciąż nieprzepracowane.)

- Twoja babcia była bardzo dzielna! – podsumował moją opowieść Andrea. 

- Tak, czasem zastanawiam się, jak w ogóle miała siłę, żeby sama wychować czwórkę dzieci. Bez domu. Bez pieniędzy. Skąd wzięła odwagę, żeby się podnieść i żyć dalej?
( - Przecież ty zrobiłaś to samo, co twoja babcia. – powiedziała Barbra - Zbudowałaś wszystko od początku. Na zgliszczach.
- Ale nie było wojny.
- Była. Tyle, że nie światowa, tylko twoja prywatna. Wcale nie mniejsza od tamtej.)

- Wiesz o czym była inscenizacja? – zapytałam Danyła po apelu szkolnym w okolicach jedenastego listopada.
- O войне.
- Tak, o wojnie. I o odzyskaniu wolności. Prawie sto lat temu. Polska przez ponad sto lat była pod zaborami. A przez wiele lat w ogóle nie było jej na mapie Europy. I Polacy wciąż walczyli, żeby odzyskać swój kraj. Taką mamy historię. Trudną. Ciągle wojny i wojny.
- A Голодомор у вас был?
- A co to takiego? – próbowałam zrozumieć wypowiedziane słowo. – Głód? Ludzie umierali z głodu?
Pokiwał głową.
- Nie, takiego głodu, jak na Ukrainie, nie było. – spojrzałam na niego. Siedział skulony. - Czy ktoś z twojej rodziny pamięta ten głód? Opowiadał ci o tym?
- Прадїд.
- Pradziadek pamiętał Hołodomor?
Pokiwał głową.
- У річницю голодомору в школі завжди була зустріч, і ми згадували про це. / W rocznicę głodu w szkole zawsze był apel i rozmawialiśmy o tym.
- Rozmawialiście o tym w szkole?  (Boże, jakie to trudne! Przecież tam umarło siedem milionów ludzi. Głód tak zmieniał ludzką psychikę, że dochodziło do kanibalizmu. Za zebranie kilku kłosów zboża z pola kołchozowego karano śmiercią albo zesłaniem do łagru. Jak rozmawiać z dziećmi o takim upodleniu?) - Widzisz i wy i my mamy takie smutne sprawy, trudne, które chcemy przekazać dzieciom. Żeby pamiętały. Żeby ta historia nigdy więcej się nie powtórzyła.

- Musisz już iść, - powiedziałam do Andrei, gdy zatrzymaliśmy się na rozstaju dróg. Dalej każde z nas miało iść w inną stronę. - Masz jeszcze kilkanaście kilometrów.
- Wiem. Ale jakoś trudno mi odejść. Dziękuję ci za takie miłe spotkanie. Jak to dobrze, że moja noga dzisiaj odmówiła szybkiego marszu. Ominęłoby mnie tyle ciekawych tematów.
- Idź już, Andrea Ferrari. I zostań w końcu milionerem. – zażartowałam, żeby odpędzić smutek towarzyszący rozstaniu.
- Cóż, musiałbym zmienić nazwisko. Ale wystarczy mi to, co mam. Jestem szczęśliwym człowiekiem.
- Pozdrów swoją żonę. I przyjdź z nią tutaj. Koniecznie!
- A ty pozdrów swoją córkę, która chce studiować za granicą. I … - zawahał się przez chwilę, jakby wyjmował z zanadrza coś bardzo cennego i nie chciał tego upuścić - ... wiesz, co jest w tobie najbardziej fascynujące? Że masz odwagę być sobą. Może w ogóle na tym polega prawdziwe męstwo, żeby zmierzyć się z samym sobą? – zapytał, a potem, śmiejąc się, dorzucił: - Powinnaś mieć na imię Andrea.